झापा काण्ड : धर्म प्रसादको अधर्म

नया पंचायती व्यवस्था, राजा  महेन्द्रले  नमुना ग्राम घोसणा गरेको बुधबारे ग्राम अनि त्यहाका सामन्त धर्म प्रसाद उपाध्याय। यो कथा थियो नेपालमा कम्युनिस्ट क्रान्तिको सुरुवातको र अत्ति नै मनमोहक बुधबारे गाउको । धेरै ज्ञानले बिध्वान अनि धेरै जमिनले सामन्त बनाउछ। ५०० बिघ्हा खेति अधियारमा दिएका र हजार बिघ्हा जमिनमा अनारस खेति लगाएको खरिदार भनेर चिनिने धर्म प्रसाद ढकालको जमिनको कल्पना गर्न मलाई अझै हम्मेहम्मे पर्छ ।

लेखपढ अनि आयका अरु श्रोत नभएका झन्डै १०० परिवार खरिदारको जमिन कमाउथे । हरेक अधियारको भागमा ५ बिग्घा जमिन पर्थ्यो । अधियारसंग आर्थिक स्वतन्त्रता थिएन र खरिदारले उनीहरुलाई आर्थिक घेरामा घेराबन्दी गरेर सोषणको उपहार पस्किन्थे। एक मुन धानमा दश किलो , १०० उधारो लिदा एक मुन धान अनि एक पाना गोरुको ५ मुन धान । अचम्मको कुरा त के थियो भने न त अधियारले आफ्नो गोरु किन्न पाउथिये न त खरदार बाहेकको गोरु प्रयोग गर्न । उनीहरुसंग त जाडोमा ओढ्ने धुसा किन्ने समेत स्वतन्त्रता थिएन । खरदार हरेक वर्ष आफ्नो मित्रको बाट ५ का दरले किन्थिये र १० का दरले आधियारलाइ बेच्थिए । त्यस्तै उपचार, बिहे , मृत्यु र बाकी जीवनका सम्पूर्ण कुरामा खरिदारले ऋणको उपहार दिदै अधियारहरुलाई झन् आर्थिक रुपले न्याक्थिये । आफुले वर्षभरि कमाएको धानले समेत ऋण तिर्न नसकेसि निमुखो अधियार उल्टै जहान पाल्न धान उधारो लिएर आउथियो ।

पंचायती व्यवस्थाप्रति जनतामा असन्तुस्टी बढ्दै थियो । राष्ट्रिय पंचायतका सदस्य समेत रहेका उपाध्यायको सामन्त ब्यबहारबाट अधियारहरु पिरोलिएका थिए , निसासिएका थिए । त्यहि समय झापामा कम्युनिस्ट विचार धाराको प्रभाव भने बढ्दै थियो । हार्ने हैन, छाड्ने हैन , सामन्तीलाइ जिउदो राख्ने हैन भन्ने नारा लिएर बुधबारे गाउमा खरदारलाइ मार्ने योजना बनिन थाल्यो । योजनाकारहरुमा  नेपालका कम्युनिस्ट आन्दोलनका पछि गएर ठालु पदसम्म पुग्ने प्रधामन्त्री ओली समेत थिए । योजना बनियो खरिदारलाई माछा खुवाउने बहानामा केहि व्यक्ति उन्को गाउको घरमा पसे । मालिक र मालिक्नी खानुस भनेर राखे । अनि गास हाल्ने क्रममा गोलि हानेर मारिदिए । खरिदार र उनको जहानको  तेही मृत्यु भयो । बन्दुकको आवाज सुने पछि खरिदारका भर्खरै डाक्टर पढेर आएका २४ बर्से छोरा दगुददै आए । उनिको नि घाटी छिनेर हतिया गरियो । पछि गएर योजनाकार मध्येका एकले व्यक्तिगत सम्बादमा स्वीकारपनि गरे-" कान्छो छोरा भन्दा पनि जेठोलाई मार्ने योजना थियो , कहिलेकाही निमुखो डाक्टरलाइ मारे जस्तो हुन्छ ।"

तेत्रो धेरै सम्पति , नेपाल राइस मिल र क्यानिंग  कम्पनीको अधिपत्य भएका सामन्ती धर्म प्रसाद मृत थिए । उन्नका जेठा छोरा जो सहरको घरमा थिए भागेर काठमाडौँ पुगे । यसरी खरिदारको सामन्ती राज्यको अन्त्य भयो । राजा महेन्द्रका प्रिय व्यक्ति उपाध्याय मारिए पछि धेरै कम्युनिस्ट नेताहरु थुनामा परे। योजनामा संलग्न केहीलाई पक्दियो र सुखानी भन्ने ठाउमा निर्मम ढंगले राज्यले मारयो।

प्रधामन्त्री ओली , आर के मैनाली , सिपी मैनाली लगाएतका नेतालाई जेल जडान गरियो । ओली येही कारणले लामो समय जेल जीवन व्यतित गरे तर उनले कम्युनिस्ट आन्दोलनको क्रान्तिको सुरुवात अनि राष्ट्रिय रुपमै पहिचान भने चाही  पाए । कसले सोचेको थियो होला र यो युवा योजनाकार पछि गएर नेपालको प्रम हुन्छ भनेर | कम्युनिस्ट पार्टीको कोशी समितिले गरेको त्यो नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनको पहिलो निर्मम हतिया काण्ड थियो । अहिले इतिहास फरक छ । ओली लगायतका नेता अहिले सक्तिसाली छन् तर उहिले सामन्तीलाइ हटाउन हिडेकाहरु आफै त सामन्तबाद तिर लम्केका छैनन् भन्ने प्रश्न मेरो मनले सदैब गर्छ ।

(विभिन्न व्यक्तिगत अन्तरबार्ताबाट लिएको )